Trong bối cảnh mới, nhiều biểu hiện của chủ nghĩa phát xít đang manh nha trỗi dậy dưới nhiều hình thức khác nhau, bài học chống phát xít càng trở nên thời sự và cấp thiết hơn bao giờ hết.

          Chủ nghĩa phát xít xuất hiện trong bối cảnh khủng hoảng chính trị - kinh tế sau Thế chiến I, phát triển mạnh tại Đức, Ý và Nhật với những đặc điểm cốt lõi: sùng bái bạo lực, độc tài, phân biệt chủng tộc, bài ngoại, và hiếu chiến. Phát xít Đức dưới sự cầm quyền của Adolf Hitler đã gây ra cuộc chiến tranh tàn khốc nhất trong lịch sử nhân loại, khiến hàng chục triệu người thiệt mạng.

          Chiến thắng ngày 9/5/1945 không chỉ là thất bại của Hitler và chế độ Đức Quốc xã, mà còn là sự khẳng định chân lý của thời đại: “Chính nghĩa sẽ chiến thắng tà đạo”. Tuy nhiên, để có được chiến thắng đó, nhân loại đã phải đánh đổi bằng xương máu, nước mắt và những đau thương khôn cùng. Sự tàn bạo của chủ nghĩa phát xít là tấm gương phản chiếu rõ nét nhất về hiểm họa khi một hệ tư tưởng cực đoan được dung dưỡng và lan rộng.

          Chiến thắng phát xít không thể đạt được nếu thiếu đi sự liên kết chặt chẽ giữa các lực lượng kháng chiến và các quốc gia đồng minh. Từ mặt trận phía Đông của Liên Xô, đến chiến dịch Normandy của phương Tây, cho đến phong trào kháng chiến ở các nước bị chiếm đóng - tất cả đều góp phần tạo nên một mặt trận thống nhất chống lại chủ nghĩa phát xít. Đây là minh chứng điển hình về tinh thần đoàn kết quốc tế có thể vượt qua mọi chia rẽ về ý thức hệ, dân tộc, hay lợi ích quốc gia.

          Một trong những bài học cay đắng nhất là sức mạnh tàn phá ghê gớm của tư tưởng cực đoan nếu không bị ngăn chặn kịp thời. Phát xít Đức đã lợi dụng sự bất mãn xã hội, tâm lý phục thù sau Thế chiến I, kết hợp với kỹ nghệ tuyên truyền tinh vi để gieo rắc hận thù và định hướng toàn xã hội đi theo chủ nghĩa thù địch. Khi tư tưởng này lên ngôi, lương tri con người bị lu mờ, dẫn đến thảm họa như diệt chủng Do Thái, chiến tranh thế giới và hàng loạt tội ác chiến tranh kinh hoàng.

          Thắng lợi của phe Đồng minh là thắng lợi của các giá trị phổ quát: tự do, dân chủ và quyền con người. Chủ nghĩa phát xít là sự phủ nhận những giá trị đó, đặt quyền lực tuyệt đối vào tay một thiểu số độc tài, triệt tiêu phản biện, bóp nghẹt tự do ngôn luận và quyền sống của con người. Do vậy, cuộc đấu tranh chống phát xít là sự khẳng định và bảo vệ những quyền căn bản của con người – điều mà đến nay vẫn là nền tảng cho sự phát triển văn minh của nhân loại.

          Chiến tranh thế giới đã qua đi 8 thập kỷ, nhưng những tư tưởng cốt lõi của chủ nghĩa phát xít vẫn chưa hoàn toàn bị tiêu diệt. Chúng tồn tại dưới những hình thức mới, tinh vi hơn và nguy hiểm không kém. Tại nhiều quốc gia, làn sóng dân tộc cực đoan đang dâng cao. Việc khơi gợi tâm lý “người bản địa ưu việt”, bài ngoại, chống nhập cư, phủ nhận giá trị đa văn hóa đang khiến xã hội chia rẽ sâu sắc. Những hành vi bạo lực với người gốc Phi, người châu Á, người nhập cư… diễn ra không ít trong các nước phát triển - nơi vốn từng là ngọn cờ của tự do và bình đẳng.

          Một số chính trị gia, tổ chức cực đoan đang tìm cách hợp pháp hóa tư tưởng phát xít mới bằng ngôn từ được “làm mềm”. Họ tuyên truyền lòng yêu nước dưới hình thức kỳ thị chủng tộc; cổ xúy bạo lực như một giải pháp chính trị; bóp méo lịch sử, xuyên tạc vai trò của Liên Xô và các nước kháng chiến, thậm chí phủ nhận thảm họa diệt chủng Holocaust. Việc sử dụng truyền thông xã hội để phát tán nội dung cực đoan cũng góp phần làm xói mòn nhận thức đúng, sai của công chúng.

          Thế giới đang chứng kiến những cuộc chiến tranh cục bộ, xung đột sắc tộc, và các hành động can thiệp quân sự với danh nghĩa “bảo vệ dân chủ” nhưng thực chất là phục vụ lợi ích riêng của các cường quốc. Điều này rất gần với cách mà phát xít Đức từng biện minh cho các cuộc xâm lược trước đây. Bóng ma của chiến tranh xâm lược, phân biệt đối xử và chủ nghĩa bá quyền vẫn còn hiện hữu.

          Việt Nam – một dân tộc từng trải qua các cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân, đế quốc, luôn thấu hiểu giá trị của hòa bình và cái giá của chiến tranh. Bài học chống phát xít là nguồn cảm hứng mạnh mẽ cho phong trào giải phóng dân tộc ở Việt Nam trong thế kỷ XX. Hôm nay, trong bối cảnh hội nhập và toàn cầu hóa, chúng ta càng cần gìn giữ những bài học ấy để bảo vệ độc lập - chủ quyền - toàn vẹn lãnh thổ và kiên quyết không để bất kỳ tư tưởng cực đoan nào xâm nhập, làm tha hóa hệ thống chính trị, xã hội.

          Thế hệ trẻ hôm nay không sống trong khói lửa chiến tranh, nhưng lại phải đối mặt với một loại chiến tranh khác - chiến tranh thông tin và thao túng tư tưởng thực hiện âm mưu “diễn biến hòa bình” và “tự diễn biến”. Nhiều bạn trẻ có xu hướng thờ ơ với lịch sử, hoặc tiếp cận lịch sử qua lăng kính sai lệch. Điều này rất nguy hiểm, bởi một dân tộc không hiểu quá khứ thì khó có thể vững vàng trong tương lai.

          Do đó, trách nhiệm của thanh niên không chỉ là học tập, rèn luyện mà còn phải chủ động tìm hiểu và gìn giữ sự thật lịch sử. Cảnh giác với tư tưởng cực đoan, bài ngoại trên mạng xã hội. Lên tiếng trước những hành vi kỳ thị, phân biệt chủng tộc, bạo lực phi nghĩa. Góp phần xây dựng xã hội công bằng, nhân ái và tôn trọng lẫn nhau.

          Chiến thắng phát xít ngày 9/5/1945 là mốc son chói lọi trong lịch sử nhân loại, là thắng lợi của lương tri, của chân lý và của sự thật. Tuy nhiên, bài học lịch sử không tự thân trở thành giá trị nếu con người lãng quên, thờ ơ hay bóp méo nó. Do đó, bài học chống phát xít không chỉ còn là câu chuyện của quá khứ, mà là lời nhắc nhở kiên định về sự tỉnh thức, cảnh giác và đấu tranh để bảo vệ những giá trị căn bản nhất của con người: tự do, hòa bình, và phẩm giá.