Trong bối cảnh đó, Việt Nam – một quốc gia đang trên hành trình công nghiệp hóa – hiện đại hóa – đứng trước những thời cơ vàng để bứt phá, thu hẹp khoảng cách phát triển với các cường quốc. Không còn là lựa chọn, đột phá KHCN giờ đây đã trở thành đòn bẩy chiến lược mang tính sống còn nếu dân tộc Việt Nam muốn hiện thực hóa khát vọng hùng cường vào năm 2045.

          Từ một nước nông nghiệp lạc hậu, nay Việt Nam đã trở thành quốc gia năng động về đổi mới sáng tạo, bước đầu làm chủ một số công nghệ lõi, đồng thời tham gia ngày càng sâu rộng vào chuỗi giá trị toàn cầu.

          Khoa học công nghệ không chỉ là công cụ, mà đã trở thành trụ cột trong chiến lược phát triển quốc gia. Các quốc gia phát triển hàng đầu thế giới đều đi lên nhờ ưu thế về công nghệ và sự đổi mới sáng tạo không ngừng. Nhật Bản, Hàn Quốc, Israel… từng là những quốc gia có điều kiện tương đồng hoặc kém hơn Việt Nam ở thế kỷ XX, nhưng nhờ lấy KHCN làm trọng tâm, họ đã vươn mình ngoạn mục trở thành các cường quốc công nghệ.

          Đối với Việt Nam, KHCN là yếu tố then chốt để: Nâng cao năng suất lao động, cải thiện chất lượng sản phẩm, và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nhanh, bền vững;   Phát triển nền kinh tế số, xã hội số, hướng tới mô hình tăng trưởng dựa trên tri thứ; Tăng cường năng lực quốc phòng – an ninh, y tế, giáo dục, phục vụ an sinh và chủ quyền quốc gia; Khẳng định vị thế Việt Nam trên trường quốc tế, từng bước tham gia và đóng vai trò chủ động trong các chuỗi giá trị toàn cầu.

          Trong những năm qua, Việt Nam đạt được những thành tựu nổi bật của trong lĩnh vực khoa học, công nghệ. Việt Nam đã trở thành một trong những quốc gia có hạ tầng viễn thông phát triển mạnh mẽ trong khu vực. Các doanh nghiệp công nghệ Việt như Viettel, VNPT, FPT... không chỉ cung cấp dịch vụ trong nước mà còn mở rộng ra thị trường quốc tế. Việt Nam cũng là một trong số ít quốc gia tự phát triển mạng 5G, tạo nền tảng cho các ứng dụng công nghệ mới trên các lĩnh vực lao động, sản xuất...

          Đối với trí tuệ nhân tạo AI được ứng dụng ngày càng rộng rãi trong y tế (chẩn đoán hình ảnh), giáo dục (cá nhân hóa học tập), tài chính (phân tích rủi ro tín dụng), và quản lý đô thị (giao thông thông minh). Nhiều startup AI của Việt Nam đã gọi vốn thành công và khẳng định tên tuổi trên thị trường khu vực.

          Trong lĩnh vực Nông nghiệp, Việt Nam từng bước chuyển từ nền nông nghiệp truyền thống sang nông nghiệp thông minh: sử dụng cảm biến môi trường, hệ thống tưới tiêu tự động, robot canh tác... giúp nâng cao năng suất, giảm thiểu chi phí và bảo vệ môi trường.

          Đối với hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo, Việt Nam hiện đứng trong top 3 quốc gia có hệ sinh thái startup phát triển nhất Đông Nam Á. Năm 2023, tổng vốn đầu tư vào các startup công nghệ Việt đạt hơn 1,2 tỷ USD, tập trung vào lĩnh vực fintech, edtech, healthtech...

          Nhận thức được tầm quan trọng của KHCN, Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách định hướng rõ ràng:

          Nghị quyết số 52-NQ/TW (2019) về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia CMCN 4.0.

          - Chiến lược phát triển KHCN quốc gia đến năm 2030, ưu tiên phát triển AI, công nghệ sinh học, vật liệu mới, năng lượng tái tạo.

          - Chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030, hướng tới chính phủ số, kinh tế số, xã hội số.

          - Hàng loạt quỹ, chương trình hỗ trợ nghiên cứu, đổi mới sáng tạo, phát triển doanh nghiệp KHCN đã được triển khai.

          Các chính sách trên cho thấy Việt Nam đang có quyết tâm cao trong việc lấy KHCN làm động lực phát triển, với sự đồng hành của cả hệ thống chính trị, khu vực tư nhân và cộng đồng khoa học.

          Dù có nhiều tín hiệu tích cực, nhưng Việt Nam vẫn đối mặt với không ít rào cản trên con đường vươn tới nền KHCN tiên tiến. Chất lượng nguồn nhân lực KHCN chưa đáp ứng yêu cầu, đặc biệt thiếu hụt kỹ sư, nhà nghiên cứu có trình độ cao trong lĩnh vực AI, robot, dữ liệu lớn... Tỷ lệ đầu tư cho nghiên cứu và phát triển (R&D) còn thấp, chỉ chiếm khoảng 0,5% GDP – thấp hơn nhiều so với trung bình thế giới. Liên kết giữa các viện nghiên cứu – trường đại học – doanh nghiệp còn rời rạc, chưa hình thành chuỗi đổi mới sáng tạo hiệu quả.  Phụ thuộc nhập khẩu công nghệ, công nghệ nội địa chủ yếu dừng lại ở mức ứng dụng chứ chưa làm chủ được lõi công nghệ. Tư duy quản lý, chính sách chưa theo kịp với tốc độ phát triển của công nghệ mới, tạo rào cản cho các startup công nghệ.

          Để biến khoa học công nghệ thành đòn bẩy chiến lược thực sự, cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp:

          - Cải cách thể chế và tư duy quản lý; Cần một hệ thống chính sách “mở” linh hoạt, khuyến khích đổi mới và chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu sáng tạo; Thúc đẩy cơ chế thử nghiệm (sandbox) cho các công nghệ mới như AI, blockchain, fintech…

          - Đầu tư mạnh mẽ cho R&D và hệ sinh thái đổi mới sáng tạo: Tăng ngân sách nhà nước cho R&D, đồng thời khuyến khích khu vực tư nhân đầu tư vào nghiên cứu; Phát triển các khu công nghệ cao, trung tâm đổi mới sáng tạo quốc gia, thúc đẩy vườn ươm công nghệ.

          - Phát triển nguồn nhân lực KHCN chất lượng cao: Đẩy mạnh giáo dục STEM, đào tạo chuyên sâu về AI, khoa học dữ liệu, kỹ thuật cao; Hợp tác quốc tế trong đào tạo, thu hút nhân tài Việt kiều và chuyên gia công nghệ nước ngoài.

          -  Tăng cường liên kết giữa “3 nhà”: Thiết lập cơ chế phối hợp hiệu quả giữa Nhà nước – Nhà trường – Nhà doanh nghiệp trong nghiên cứu, thương mại hóa kết quả; Doanh nghiệp đóng vai trò trung tâm trong đổi mới sáng tạo.

          - Hội nhập quốc tế và đi tắt đón đầu: Tham gia sâu hơn vào các mạng lưới nghiên cứu công nghệ quốc tế; Học hỏi mô hình của các nước đi trước, nhưng linh hoạt điều chỉnh theo đặc thù Việt Nam.

          Khoa học công nghệ chính là chìa khóa vàng để Việt Nam mở ra cánh cửa tương lai – một tương lai phát triển thịnh vượng, độc lập và tự chủ. Trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng khốc liệt, nếu không chủ động đi trước bằng công nghệ, Việt Nam sẽ tiếp tục bị mắc kẹt trong bẫy thu nhập trung bình.

          Khát vọng trở thành quốc gia phát triển vào năm 2045 chỉ có thể thành hiện thực nếu chúng ta biết biến KHCN thành đòn bẩy chiến lược. Điều đó đòi hỏi sự vào cuộc quyết liệt của Đảng, Nhà nước, các doanh nghiệp, các nhà khoa học và toàn xã hội – cùng kiến tạo một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo thực sự.

          Hơn lúc nào hết, dân tộc Việt Nam cần chung một ý chí: làm chủ công nghệ, làm chủ tương lai. Và chính từ nền tảng đó, hành trình vươn mình mạnh mẽ của đất nước sẽ không còn là khát vọng xa xôi, mà là hiện thực đang từng ngày hình thành rõ nét.